İnme (Felç) Nedir?
Beyninizin bir kısmına giden kan akışı azaldığında veya kesintiye uğradığında, beyin dokusunun oksijen ve besin almasını önleyen bir inme (felç) meydana gelir ve beyin hücreleri dakikalar içerisinde ölmeye başlar. İnmenin oluştuğu bölgedeki fonksiyonlarda geçici ya da kalıcı kayıplar oluşur.
İnme (felç) tıbbi bir acil durumdur ve acil tedavi büyük önem arz etmektedir. Erken müdahale, beyin hasarını ve diğer komplikasyonları azaltabilir. Etkin tedaviler, felçten kaynaklı sakatlığın önlenmesine de yardımcı olabilmektedir.İnme (Felç) Nedenleri Nelerdir?
İnmenin 2 çeşidi mevcuttur: Tıkalı bir arter (iskemik inme) veya bir kan damarı sızıntısı veya patlaması (hemorajik inme). Bazı kişiler, kalıcı belirtilere neden olmayan, geçici iskemik atak (TIA) olarak bilinen ve beyne giden kan akışında geçici bir kesinti yaşatan inmeye maruz kalabilir.
İskemik İnmeEn yaygın yaşanan inme türüdür. Beynin kan damarlarında daralma ya da tıkanma meydana gelir ve ciddi şekilde azalmış kan akışına (iskemi) neden olur. Tıkanmış veya daralmış kan damarları, kan damarlarında biriken yağ parçacıklarında ya da kan dolaşımında dolaşan ve beyindeki kan damarlarına yerleşen kan pıhtıları veya diğer kalıntılardan kaynaklanır.
Hemorajik İnmeHemorajik inme, beyindeki bir kan damarı sızdırdığında ya da yırtıldığında meydana gelir. Beyin kanamaları, kan damarlarınızı etkileyen birçok durumdan kaynaklanabilir.
Hemorajik İnme Faktörleri- Kontrolsüz yüksek tansiyon
- Kan sulandırıcı ilaçlarla aşırı tedaviye maruz kalmak
- Kan damarı duvarlarında meydana gelen şişkinlik
- Travma
- Damar duvarında zayıflığa neden olan protein birikimleri
- Kanamaya neden olan iskemik inme
- Arteriyovenöz malformasyon
Felç geçirmeye benzer geçici bir dönemdir. Geçici istemik atak, kalıcı bir hasara sebebiyet vermez. Beynin bir kısmına giden kan akışındaki geçici bir düşüşten kaynaklanır. Beş dakika ya da daha az sürebilir. Tıpkı istemik inme gibi, geçici istemik atak da bir pıhtı varlığında kan akışında azalma ya da kan akışının kesintiye uğraması gibi durumlarda ortaya çıkar.
Semptomlarınız kısa bir sürede iyileştiği için, geçici istemik atak geçirdiğinizi düşünseniz bile acil yardım istemenizde fayda vardır. Sadece semptomlara bakarak bu değerlendirmeyi yapmak mümkün değildir. Geçici istemik atağınız mevcutsa, beyninize giden arterlerin tıkanmış ya da daralmış olabileceği manasına gelir. Geçici bir istemik atağa sahip olmak, daha sonra tam gelişmiş bir inme geçirme riskinizi artırmaktadır.
İnme Risk Faktörleri
55 yaş üzeri kişilerin, gençlere kıyasla inme olasılığı daha yüksektir. Erkeklerde inme riski de kadınlara oranla daha yüksek seyretmesine rağmen kadınlarda inmeden dolayı ölüm oranları erkeklerden fazladır. Östrojen içeren doğum kontrol haplarının veya hormon tedavilerinin kullanılması felç riskini artırır.
- Yaşam tarzı risk faktörleri
- Fazla kilolu ya da obez olmak
- Fiziksel hareketsizlik
- Uyuşturucu kullanımı
- Yüksek tansiyon
- Sigara içimi ya da pasif içicilik
- Yüksek kolestrol
- Diyabet
- Obstrüktif uyku apnesi
- Kalp yetmezliği, kalp kusurları, kalp enfeksiyonu veya atriyal fibrilasyon gibi kardiyovasküler hastalık
- Kişisel veya ailevi inme, kalp krizi veya geçici iskemik atak öyküsü
- Kovid-19 enfeksiyonu
İnme Komplikasyonları
İnme (felç), beynin ne kadar süreyle kan akışından yoksun olduğuna ve hangi kısmın etkilendiğine bağlı olarak bazı bölgelerde geçici veya kalıcı sakatlıklar yaşanmasıdır.Komplikasyonlar şunları içerebilir:Felç veya Kas Hareketi KaybıVücudunuzun bir bölgesinde felç gelişebilir veya belirli kaslarınızın kontrolünü kaybedebilirsiniz.
Konuşma veya Yutma Güçlüğüİnme, ağzınızdaki ve boğazınızdaki kaslarınızın hakimiyetini eline geçirerek net konuşmanızı, yutmanızı veya yemenizi zorlaştırabilir. Ayrıca konuşma, anlama, okuma, yazma dahil dille ilgili konularda zorluklar yaşayabilirsiniz.
Hafıza Kaybı ya da Düşünme GüçlüğüFelç geçiren birçok insan, hafıza kaybı da geçirebilir. Düşünmekte, akıl yürütmekte, yargıda ve kavramları anlamakta güçlük çekebilir.
Duygusal problemlerFelç geçiren kişiler duygularını kontrol etmekte daha fazla zorlanabilirler ve depresyona girebilirler.
AğrıFelçten etkilenen vücut kısımlarında ağrı, uyuşma veya diğer alışılmadık durumlar meydana gelebilmektedir.
Davranış DeğişiklikleriFelç geçiren insanlar daha fazla içine kapanık ruh haline bürünebilir.
İnmeye neden olabilecek risk faktörlerinin farkında olmak, doktorunuzun tavsiyelerine uymak ve sağlıklı bir yaşam tarzı benimsemek, inmeyi önlemek için atabileceğiniz en iyi adımlardır. Önceden bir inme veya geçici istemik atak geçirdiyseniz, alacağınız önlemler başka bir atağın önüne geçebilir.
Birçok felç önleme stratejisi, kalp hastalığını önleme stratejileriyle benzerdir ve genellikle sağlıklı yaşam tarzı önerilerini içerir:
Hipertansiyonu kontrol etmek: İnme riskini azaltmak adına yapılabilecek en önemli şeylerden biri yüksek tansiyonu kontrol altında tutmaktır.Kolestrol ve doymuş yağ miktarını düşürmek: Daha az yağ ve kolestrol, atardamarlarınızdaki birikimi azaltabilir. Kolestrolünüzü yalnızca diyet değişikliğiyle kontrol altına alamazsanız, doktorunuz kolestrol düşücü bir ilaç yazabilir.Tütün kullanımını bırakmak: Sigara içmek felç riskini oldukça artıran bir etkendir. O yüzden tütün kullanımını bırakmak riski azaltmak adına çok doğru olacaktır.Diyabeti yönetmek: Diyet, egzersiz ve kilo vermek kan şekerinizi sağlıklı bir aralıkta tutmanıza yardımcı olabilecekken yetmediği durumlarda doktorunuz diyabet ilacı yazabilir.Sağlıklı kiloyu korumak: Fazla kilolu olmak, yüksek tansiyon, kardiyovasküler hastalık ve diyabet gibi diğer inme riski faktörlerine katkıda bulunur.Meyve ve sebzeler açısından zengin bir diyet yemek: Günde 5 ya da daha fazla porsiyon meyve ya da sebze tüketimi inme riskinizi azaltabilir. Düzenli egzersiz yapmak: Düzenli egzersiz, kilo vermeye, diyabeti kontrol etmeye, stresi azaltmaya yardımcı olur ve bu da inme riskini azaltır.Alkol kullanımını sınırlandırmak ya da ortadan kaldırmak: İnme riskini azaltmak adına alkol tüketimini sınırlandırabilir ya da tamamen ortadan kaldırabilirsiniz.Önleyici İlaçlarİskemik inme veya geçici iskemik atak geçirdiyseniz, doktorunuz başka bir inme geçirme riskinizi azaltmanıza yardımcı olacak ilaçlar önerebilir.
İnme (Felç) Belirtileri Nelerdir?
Siz veya çevrenizdeki biri felç geçiriyorsa, belirtilerin başladığı zamana dikkat etmeniz gerekmektedir. Çünkü bazı tedavi yöntemleri, inme (felç) başladıktan hemen sonra aksiyon alındığında en etkilidir.
Konuşmakta ve başkalarının ne dediğini anlamakta güçlük çekmek: Kafa karışıklığı yaşayabilir, konuşmayı anlamakta güçlük çekebilirsiniz.Yüz, kol veya bacakta felç veya uyuşma: Yüzünüzde, kolunuzda veya bacağınızdaki ani ve etkin uyuşmalar meydana gelebilir. Halsizlik veya felç gelişebilir.Görme problemleri: Ani olarak bir veya iki gözde bulanıklık veya kararmış görme yaşanabilir ya da çift görebilirsiniz.Baş ağrısı: Kusma, baş dönmesi veya bilinç değişikliğinin eşlik edebileceği ani, şiddetli baş ağrısı, felç geçirdiğinizi gösterebilir.Yürüme güçlüğü: Ani baş dönmesi ve koordinasyon kaybı yaşayabilirsiniz.Bir inme belirtisi hissedildiği takdirde derhal bir tıbbi yardım isteyin. Hızlı hareket edip şu adımları yapmasını isteyin ve tepkilerini ölçümleyin.
Yüz: Kişi gülümsediğinde yüzün bir tarafında sarkma var mı?El: Kişinin her iki kolunu da kaldırmasını isteyin. Kolların kalkmasında bir anormallik mevcut mu?Konuşma: Kişiden basit bir cümleyi tekrar etmesini isteyin. Konuşmasında bir gariplik seziliyor mu?Belirtilerden bir veya birkaçının görülmesi durumunda zaman kaybetmeden acil tıbbi yardımı arayın. Semptomların değişip değişmeyeceğini görmek adına zaman kaybetmeyin.
İnme için her dakika, her saniye büyük önem arz etmektedir. İnme ne kadar uzun süre tedavi edilmezse, beyin hasarı ve sakatlık potansiyeli de o ölçüde artar. Felç geçirdiğinden kuşkulandığınız birinin yanındaysanız, acil yardım için beklerken kişiyi dikkatlice gözlemleyin.
İnme (felç) Tanı Yöntemleri Nelerdir?
Ne tür bir felç geçirdiğinizi anlamak amacıyla bazı testler uygular. Bunlardan bazıları;
Fiziksel MuayeneDoktorunuz kalbinizi dinlemek ve tansiyonunuzu kontrol etmek gibi aşina olduğunuz bir dizi test yapacaktır. Ayrıca potansiyel inmenin sinir sistemini nasıl etkilediğini anlamak için nörolojik muayene de yapılır.
Kan TestleriKan pıhtılaşmasının ve kan şekerinin son durumunun tespiti, enfeksiyonun var olup olmadığını kontrol adına birkaç test uygulamak doğru olacaktır.
Bilgisayarlı Tomografi (CT)Bu tarama ile kanama, iskemik inme, tümör veya diğer durumlar görülebilir.
Manyetik Rezonans Görüntüleme (MRI)MRI, beyninizin ayrıntılı bir görünümünü oluşturmak için güçlü radyo dalgaları ve mıknatıslar kullanılır. MRI, iskemik inme ve beyin kanamalarında zarar gören beyin dokusunu tespit amacıyla kullanılır.
Karotis UltrasonuBoynunuzdaki karotis alterlerinin içinin ayrıntılı görüntülerine bakılabilir.
Serebral AnjiyogramBu prosedür beyninizdeki ve boynunuzdaki atardamarların ayrıntılı bir görünümünü verir.
EkokardiyogramKalbin ayrıntılı görüntülerini oluşturur ve felce neden olacak bir pıhtı mevcutsa onun kaynağı tespit edilebilir.
İnme (Felç) Tedavi Yöntemleri
İnme (felç) için acil tedavi yöntemleri, iskemik inme ya da hemorajik inme olmasına göre değişiklik gösterir.
İskemik inmeyi tedavi etmek için, doktorlar beyninize kan akışını hızlı bir şekilde yeniden sağlamalıdır:
Acil İlaç TedavisiOluşan pıhtıyı parçalamak için verilecek ilaç tedavisi, semptomların ilk başladığı an itibariyle 4, 5 saat içerisinde verilmelidir. Bu ilaçlar ne kadar erken verilirse o kadar iyidir. Hızlı tedavi şekli sadece hayatta kalma şansınızı artırmaz aynı zamanda oluşabilecek komplikasyonların da indirgenmesine vesile olur.
Acil Endovasküler ProsedürlerDoktorlar bazen iskemik inmeleri doğrudan tıkalı kan damarı içinde tedavi etme yoluna giderler. Endovasküler tedavi sonuçlarına göre, önemli ölçüde iyileşme göstermiş ve uzun vadede sakatlığı azaltmıştır. Bu prosedürler mümkün olan en kısa süre içerisinde gerçekleştirilmelidir.
Doğrudan Beyne Verilen İlaçlarDoktor kasıklarınızdaki bir arterden uzun, ince bir tüp yerleştirir ve tPA’yı doğrudan felcin gerçekleştiği yere iletmek için yerleştirin. Enjekte edilen tPA’ya kıyasla biraz daha uzun sürelidir.
Bir Stent Toplayıcı ile Pıhtının ÇıkarılmasıDoktorlar beyninizdeki tıkalı kan damarından pıhtıyı doğrudan çıkarmak için katetere bağlı bir cihaz kullanabilir.
Diğer ProsedürlerGeçici iskemik atak ya da başka bir inme geçirme riskinizi azaltmak amacıyla, plakla daralmış bir atardamarın açılması gibi prosedürler izlenebilir. Mevcut seçenekler duruma bağlı değişiklik gösterir:
Karotid EndarterektomiBu ameliyat karotis arteri tıkayan plağı kaldırır ve iskemik inme riskinizi azaltabilir.
Anjiyoplasti ve StentlerAnjiyoplastide, kasıklarınızdaki bir arterden karotis arterlerinize bir kateter itilir. Daha sonra daralmış arteri genişletmek için bir stent yerleştirilebilir.
Hemorajik inmenin acil tedavisi, kanamayı kontrol etmeye ve fazla sıvının neden olduğu beyninizdeki basıncı azaltmaya odaklanır. Tedavi seçenekleri şunları içerir:
Acil durum önlemleriKan pıhtılaşmasını önlemek için kan inceltici ilaçlar alındığında, kan sulandırıcı etkilere karşı koymak için size ilaçlar veya kan ürünleri transfüzyonu verilebilir.
İnme (Felç) AmeliyatıKanama alanı genişse, doktorunuz kanı almak ve beyninizdeki basıncı azaltmak adına ameliyat yapmayı isteyebilir.
Acil tedavinin ardından en az 1 gün yakından izleneceksiniz. Bundan sonraki aşamalar, iyileşme ve bağımsız yaşama dönmenizdeki faaliyetleri içerir. Felç, beynin sağ tarafını etkilediyse, vücudun sol tarafındaki hareketler ve hisler etkilenir.
İnme geçirenlerin çoğu bir rehabilitasyon programına dahil olur. Yaşınız, genel sağlık durumunuz, inmeden kaynaklanan sakatlık derecesine bağlı olarak tedavi programı şekillenecektir.