Erken ergenliğin nedenleri
Çocukların en hızlı büyüdüğü dönemlerden biri olan ergenlikte bedende hızlı değişimler meydana geliyor. Ergenlik bulgularının kız çocukta sekiz, erkek çocukta da dokuz yaşından önce ortaya çıkması halinde ise vakit kaybetmeden çocuk endokrinoloğuna başvurmak gerekiyor.
Çocukluktan yetişkinliğe geçiş dönemi ergenlik olarak adlandırılıyor. Bu dönemde fizyolojik değişiklikler ile birlikte seksüel üreme kapasitesi kazanılıyor. Ergenlik döneminde görülen fiziksel ve hormonal değişiklikler, bedensel ve duygusal anlamda farklılıklar yaratıyor ve ortalama üç yıl sürüyor. Ergenlik kızlarda 10-10,5 yaş civarında, memenin tomurcuklanmasıyla başlıyor. Yaklaşık iki yıl sonra ilk adet kanaması görülüyor. Alt sınır olarak sekiz, üst sınır olarak da 13 yaş bu bulgular için normal kabul ediliyor. Eğer bir kız çocuğunda sekiz yaşından önce meme gelişimi veya genital bölge ya da koltuk altı tüylenmesi başlamışsa erken ergenlik; bu bulgular 13 yaşa dek gözlenmemişse veya 15 yaşına ulaşmasına karşın halen adet görmemişse gecikmiş ergenlik söz konusu oluyor. Adet kanamasının 10 yaşından önce görülmesi ise erken menarş yani erken adet kanaması olarak tanımlanıyor. Erkek çocuklarda ergenliğin ilk bulgusu ortalama 11,5-12 yaş civarında görülen testis hacminde artış olup, bunu genital ve koltuk altı kıllanması izliyor. Son yıllarda ergenliğin daha erken başladığı yönünde çeşitli görüşler bulunuyor.
Erken ergenlik kızlarda 8 erkeklerde 9 yaş
Literatürde erken ergenlik için sınırın kızlarda sekiz, erkeklerde de dokuz yaş olarak alınması klinik deneyim ve tanımlayıcı çalışmalara dayanıyor. Erken ergenliğin klasik ilerleyici tipinde ergenlik bulguları erken ve hızlı ilerleyici şekilde seyrediyor. Ancak bazı olgularda hormonal aktivasyon erken başlamakla birlikte ilerleme hızı yavaş oluyor ve bu olgularda tedaviye ihtiyaç göstermeden genetik olarak belirlenmiş boy potansiyellerine ulaşılabiliyor. Eğer erken ergenlik beyindeki hipofiz-hipotalamus bölgesi ile ilgiliyse merkezi ya da gerçek seksüel organlarla ilişkiliyse çevresel veya yalancı erken ergenlik olarak tanımlanıyor. Erken ergenlikte; çocuklar takvim yaşına göre henüz çocuk sınıflaması içerisinde olmalarına rağmen, bedensel olarak genç bir yetişkin gibi görünüyor. Bu da toplum içerisinde çocuktan farklı bir davranış beklentisine neden oluyor. Zamanından önce ergenliği yaşamak duygusal, sosyal anlamda karışıklığa ve çocuğun sosyal izolasyonuna yol açabiliyor.
Erken ergenlik; ırk, genetik, coğrafi etkenler, beslenme biçimi, obezite ve çevresel endokrin bozuculara bağlı olarak ortaya çıkabiliyor. Kızlarda organik beyin patolojileri erkeklere oranla daha az, yüzde 8-10 oranında görülüyor. Erkeklerde ise bu oran yaklaşık yüzde 40 oluyor. En sık görülen anormallikler arasında hipotalamus bölgesinin hamartom, gliom gibi iyi huylu tümorleri ile hidrosefali, nörofibromatozis gibi santral sinir sistemi hastalıkları yer alıyor. Ergenliğin başlama yaşı ne kadar erkense, organik patoloji görülme olasılığı da o kadar fazla oluyor. Yalancı erken ergenlik ise yumurtalık veya böbrek üstü bezi kaynaklı cinsiyet hormonlarının salınımı ya da dışarıdan hormon alımı sonucu ortaya çıkıyor.
Erken ergenliğin tanı yöntemleri
Erken ergenlik bulguları başlayan vakalarda kemik yaşı, hormon düzeylerinin bazal veya uyarılmış ölçümü hormonal değerlendirmenin temelini oluşturuyor. Bu durumun düşünüldüğü çocuklarda başlangıç kemik yaşının değerlendirilip, izlemde kemik yaşındaki hızlı ilerlemenin dikkate alınması gerekiyor. Rahim ve yumurtalıkların ultrasonografik muayenesi kızlardaki erken ergenlik tanısı için büyük önem taşıyor. Yumurtalık ve rahim boyutları ile yumurtalıklarda bulunan foliküllü kistlerin değerlendirilmesi gerekiyor. Şüpheli olgularda ise organik lezyonların belirlenmesi için beyin MR’ı kullanılıyor.
Erken ergenliğin tedavi yolları
Erken ergenliği olan olguların tedavi edilme amacı, öncelikle erken ve hızlı kemik olgunlaşması nedeniyle büyüme plaklarının erken kapanmasını, böylece final boyun kısa kalmasını engellemek. Ayrıca çocuğun öngörülen erişkin boyunun hedef boyuna uygun olmasını sağlamak, psikososyal ve davranışsal sorunların önlenmesi için cinsiyetine uygun yaşa kadar ergenlik sürecini ertelemek de bu nedenlerin içinde yer alıyor. Gerçek erken ergenlik tedavisinde tümör, kist, hidrosefali gibi organik lezyon varlığında bile altta yatan nedenin tedavi edilmesinin yanı sıra ilaç tedavisi esas oluyor. Tedavide aylık veya üç aylık enjeksiyonlar şeklinde gonadotropin salgılatıcı hormon analoğu uygulanıyor. Böylece hormonların yükselişi geçici olarak baskılanıyor. Tedavinin takibinde ergenlik bulgularının durumu ile boy ve ağırlığın üç ayda bir değerlendirilmesi gerekiyor. Tedavi sonucunda meme veya testis büyümesinde duraklama ya da gerileme bekleniyor. Kızlarda takvim yaşı 11-11,5, kemik yaşı 12-12,5; erkeklerde ise takvim yaşı 12, kemik yaşı 13-13,5’a ulaşıncaya dek tedaviye devam edilebiliyor.
Yalancı erken ergenlik
Yalancı erken ergenlikte ise tedavinin altta yatan patolojinin düzeltilmesine yönelik olması gerekiyor. Yumurtalık ve böbrek üstü bezi tümörü olan olgularda cerrahi tedavi uygulanıyor. Kızlarda yalancı ergenlik en sık yumurtalıklardaki büyük, fonksiyonel folliküler kistler nedeniyle ortaya çıkıyor. Gelişen kist kendiliğinden gerileyebiliyor. Bu nedenle cerrahi girişime başvurmadan kistin gerilediğini görmek açısından hastanın takibi gerekiyor. Dışarıdan alınan cinsiyet hormonları nedeniyle gelişen yalancı erken ergenlikte etken belirlenerek, sorun engelleniyor.
