Ayak bileği anatomisi ve burkulması
Ayak burkulmaları spor yaralanmalarının içinde çok ciddi bir yer tutar. Ayak bileği üç kemik tarafından oluşur:
- Tibia (kaval kemiği)
- Fibula (baldır kemiği)
- Talus (aşık kemiği)
Topuk kemiği ise bir takım bağlar sayesinde bu ekleme katkı yapar.
Tibia, ayak bileğinin iç kısmında yer alır ve ayak bileğini içeriden desteklerken, fibula ayak bileğinin dış kısmında yer alır ve buradan ekleme destek sağlar. Ancak ayak bileğinde dengeyi sağlayan asıl yapılar bağlardır. Ayak bileği içeriden ve dışarıdan çok ciddi bağlar ile desteklenir. Bu bağlar diğer tüm eklemlerde olduğu gibi hareketi sınırlandırmaya yardım eder. Bu yardımı iki şekilde yapar:
- Direk mekanik destek (uzaması durumunda hareketi kısıtlayıcı fonksiyon)
- İndirek mekanik destek (uzadığında içinde bulunan bazı alıcılar bu uzamayı algılayıp, hareketi sınırlayacak ters taraf kaslarını kasar)
Ayak bileği burkulmasında teşhis
Ayak burkulmalarında tedaviden önce sorunu tespit etmek önemlidir. Ayak bileği burkulmasının tedavisinin düzenlenmesinden önce ayak bileği hareketlerinin kısıtlanması, şişme, bağların yetersizliğinin/yeterliliğinin muayenesi gerekir. Burada en önemli nokta; bağ yaralanması sırasında kemikte kırık olup olmadığının teşhis edilmesidir. Her ne kadar bu durum röntgensiz anlaşılamasa da kişinin röntgen çektirmesi gerekip gerekmediğine karar verme aşamasında Ottawa kriterleri yardımcı olur.
Ottawa kriterlerine göre ayak burkulmaları sonrasında iki nokta önemlidir:
- Arka arkaya dört adım atabilme
- Ayak bileğinin belirli 4 noktasında ağrı olmaması
Ayrıca;
- Dış malleolün (ayak bileğinin yan kemiği) arka kısmında uçtan 6 cm yukarıya kadar ağrının olmaması,
- İç malleolün arka kısmından uçtan 6 cm yukarıya kadar ağrının olmaması,
- Dış kısımda 5’inci metatars tabanında ağrının olmaması,
- İç kısımda neviküler kemikte ağrı olmaması, saptanırsa genellikle röntgen çektirmeye gerek yoktur (görüntülemelerde var olan kırığı gösterme ihtimali yaklaşık yüzde 100 olmasına karşın, olmayan sorunu varmış gibi gösterme ihtimali de vardır).
Ayak burkulmaları sonucunda gelişen yaralanmalar için teşhiste uygulanabilecek görüntüleme yöntemleri şunlardır:
X-ray: Sadece kırığı saptamak için yardımcıdır, bağ yaralanmalarında direk grafinin katkısı yoktur.
MR: Bağ yırtığının derecesini ve ilave sorunları (kıkırdak hasarı, tendon yaralanması, vb.) olup olmadığının teşhis edilmesine yardımcı olur.
Zorlamalı X-ray: Bağların zorlanarak alındığı grafilerdir, günümüzde kullanımı azdır.
Ayak burkulması tedavisi
Ayak burkulmaları sonucu oluşan yaralanmaların erken tedavisi diğer yumuşak doku yaralanmalarıyla benzerdir. Tedavide 4 ana prensibi uygulamak gerekir (RICE):
- Rest (dinlenme): Kişinin istirahat etmesi istenir. Sporculara çok nadiren alçı uygulanması gerekebilir.
- Ice (buz uygulama): Sporcuya yapılan önceki uygulamadan 2 saat sonra 20 dakikalık seanslarla uygulanır.
- Compression (kompresyon): Elastik bandaj veya ayak bileği desteği.
- Elevation (yükse kaldırma): Kişinin özellikle yattığı zaman ayağını kalp hizasından yukarıda tutması.
Erken dönemde uygulanan bu tedaviler sonrası, kişinin kas kuvvetini ve daha da önemlisi dengesini geri kazanması gerekir.
